Ο ΧΟΣΕ ΜΑΡΤΙ

* Η Ελίνα Μιράντα Κανσέλα είναι Δόκτωρ των Φιλολογικών Επιστημών, Επίτιμη Καθηγήτρια, Διευθύντρια της Έδρας Φιλολογίας και Κλασικής Παράδοσης στο τμήμα Τεχνών και Γραμμάτων στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας. Υποδιευθύντρια της Ακαδημίας Γλωσσών της Κούβας και αντεπιστέλλον μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας της Ισπανίας.

***
Ο Φιντέλ Κάστρο έχει επαναλάβει πολλές φορές ότι ο ίδιος και η γενιά των αγωνιστών που έφερε σε πέρας τη σοσιαλιστική επανάσταση του 1959 βρήκε τον δρόμο προς τον Μαρξ μέσα από τον Χοσέ Μαρτί. Ο Τσε Γκεβάρα του έχει αποτίνει τον ίδιο φόρο τιμής. Ποιος ήταν ο Μαρτί, και ποια η σημασία του για την Κούβα και τον κόσμο του σήμερα;

Ο Μαρτί ήταν πρωτεργάτης του πρώτου επαναστατικού αγώνα της Κούβας κατά της ισπανικής αποικιοκρατίας (1853-1898). Ήταν ο τελευταίος αντιαποικιακός πόλεμος που διεξήγαγαν οι λαοί της ηπείρου. Συνάμα ήταν και ο πρώτος ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Αυτό γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες επενέβησαν ώστε να βάλουν χέρι στο νησί με οικονομικά και πολιτικά μέσα, την ίδια στιγμή που ο λαός του το απελευθέρωνε από την ωμή αποικιακή διακυβέρνηση. 

Ο «απόστολος της επανάστασης», όπως τον αποκαλούν οι Κουβανοί, γεννήθηκε το 1853 και έπεσε στη μάχη ενάντια στα αποικιακά στρατεύματα το 1895. Ίδρυσε το πολιτικό κόμμα που τέθηκε επικεφαλής του αγώνα για την ανεξαρτησία, του Κουβανικού επαναστατικού Κόμματος. 

Θεμελίωσε το κόμμα αυτό στη βάση της αρχής ότι ο απελευθερωτικός αγώνας θα διεξαγόταν από τον λαό που καταπιέζεται και για το δικό του όφελος. Αγωνίστηκε ενάντια στη δουλεία και για μια μη-φυλετική κοινωνία. Έθετε θέμα μεγαλύτερης συμμετοχής και εκπαίδευσης των γυναικών. Πριν από κάθε άλλη ηγετική μορφή του λατινοαμερικανικού αγώνα προέβλεψε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εξελίσσονταν σε μια αρπακτική, ιμπεριαλιστική δύναμη και θεωρούσε ότι ο αγώνας της Κούβας απέβλεπε στην αναχαίτιση της δύναμης αυτής. Στα χνάρια του Μπολίβαρ, είχε μια παν-αμερικανική οπτική, αποσκοπώντας στην ένωση των λαών της ηπείρου και στην αφύπνιση των ιθαγενών της πληθυσμών. Ακόμα παραπέρα, το αλληλέγγυο βλέμμα του αγκάλιαζε και τους εργάτες και τους αγρότες στις ίδιες τις ΗΠΑ, που εκείνη την εποχή διεξήγαγαν αιματηρούς αγώνες για το οκτάωρο, και για την οργάνωση συνδικάτων. Η εθνική ανεξαρτησία ήταν στη σκέψη του ένα σκαλοπάτι για την προσέγγιση της ανθρωπότητας. «Πατρίδα είναι η ανθρωπότητα», θα γράψει. 

Εκτός όμως από πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης, ο Μαρτί υπήρξε ποιητής και εκπαιδευτικός. Οι αντιλήψεις του για μια καθολική παιδεία, απελευθερωμένη από τον σχολαστικισμό, δεμένη με την πρακτική εργασία και παγκόσμια σε περιεχόμενο. Μια παιδεία όπου η ιστορία των ιθαγενών πληθυσμών της Αμερικής θα πάρει τη θέση της δίπλα στην αρχαία ελληνική ιστορία και την ιστορία των λαών της Ασίας. Βασική αντίληψη του Μαρτί ήταν ότι ο αγώνας για την άνοδο του πολιτιστικού επιπέδου του εργαζόμενου λαού ήταν προϋπόθεση και εγγύηση της ελευθερίας από την καταπίεση. Η εκπαιδευτική φιλοσοφία της Κούβας σήμερα στηρίζεται στις αντιλήψεις του. 

Η εθνική ανεξαρτησία και η οργάνωση της οικονομίας με γνώμονα την ευημερία της εργαζόμενης πλειοψηφίας, η συναίσθηση της κοινής μοίρας όλων των καταπιεζόμενων ανθρώπων της αμερικανικής ηπείρου, η πίστη ότι οι δούλοι και οι πρώην δούλοι, οι γυναίκες και οι άνδρες που υπήρξαν τα υποζύγια των γαιοκτημόνων και των κατακτητών θα είναι οι πρωτεργάτες της απελευθέρωσης «της δικής μας Αμερικής»: Πρόκειται για στόχους και αντιλήψεις του Μαρτί που έθεσαν τα ιδεολογικά θεμέλια για την επανάσταση του 1959 και που δεν επρόκειτο να δικαιωθούν παρά μόνο μέσα από τη δεύτερη, σοσιαλιστική αυτή τη φορά, επανάσταση που έφεραν σε πέρας οι εργάτες και αγρότες της Κούβας.

Forum Martiano GR