Ο Τσε και η οικοδόμηση του σοσιαλισμού.
Ο Τσε χάραξε μια προοπτική για την απελευθέρωση του κόσμου από το καπιταλιστικό σύστημα, ως κομμάτι της κεντρικής ηγεσίας της κουβανικής επανάστασης.
Ήδη πριν από την ένταξή του στην εκστρατεία του Γκράνμα το 1957, είχε στραφεί στον μαρξισμό - ψάχνοντας να εξηγήσει την ανελέητη καταστροφή της ανθρώπινης υπόστασης που έβλεπε γύρω του παντού.
Όμως στον ζωντανό αγώνα έγινε κομμουνιστής, απέκτησε μέσα από την εμπειρία του στον επαναστατικό στρατό της Κούβας, την πεποίθηση ότι οι άνθρωποι του μόχθου όχι μόνο πρέπει, αλλά ότι να δημιουργήσουν μια νέα κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση. Ότι στην πορεία των αγώνων τους θα γίνουν οι άνθρωποι – οι άνδρες και οι γυναίκες– που όχι μόνο γκρεμίζουν αλλά και χτίζουν. Ότι αναπλάθοντας την κοινωνία στη βάση της ανθρώπινης αλληλεγγύης, θα αποδειχθούμε ικανοί να πλάσουμε και τον αλληλέγγυο άνθρωπο.
Οι γενικεύσεις του Τσε από την κουβανική επαναστατική διαδικασία βρίσκονται στα γραπτά και τις ομιλίες του.
Όπως πολλές φορές έχουν πει ο Τσε και ο Φιντέλ Κάστρο, αμέσως μετά τη νίκη της 1ης Γενάρη 1959 ξεκίνησε ένα έργο δυσκολότερο από τον ίδιο τον επαναστατικό πόλεμο. Και σε αυτό το έργο έπαιξε εξέχοντα ρόλο ο Τσε, αναλαμβάνοντας ευθύνες ως:
· Επικεφαλής του Εθνικού Ινστιτούτου Αγροτικής Μεταρρύθμισης 1959 (καθότι η επανάσταση υλοποίησε άμεσα τις δεσμεύσεις της απέναντι στους χωρικούς).
· Πρόεδρος της Εθνικής τράπεζας 1960 (όταν εθνικοποιήθηκαν σχεδόν όλες οι τράπεζες και οι βιομηχανίες ξένων και εγχώριων συμφερόντων).
· Υπουργός Βιομηχανίας από το 1961. (Στη διεύθυνσή του είχε το 70% των βιομηχανιών της Κούβας. Είχε το καθήκον να τις αναδιοργανώσει σε προλεταριακές βάσεις, να διατηρήσει την παραγωγή, ενώ ταυτόχρονα αναχωρούσαν τα αφεντικά και τα μεσαία και τεχνικά στελέχη τους.)
Στο έργο του της περιόδου του Υπουργείου Βιομηχανίας φαίνεται καθαρότερα πως ο Τσε δεν ήταν ουτοπιστής, ήταν εργάτης πρακτικός, ήταν κομμουνιστής.
Εδώ βλέπουμε τον Τσε που καταπιάνεται με τα καθήκοντα της επόμενης μέρας, πρακτικά αλλά και θεωρητικά, σε βαθμό που οι Μπολσεβίκοι δεν πρόλαβαν. Ό,τι πιο προχωρημένο και χρήσιμο έχουμε για να φωτίσουμε τη φύση των καθηκόντων αυτών βρίσκεται στο έργο του Τσε, κυρίως στο βιβλίο του Κάρλος Ταμπλάδα: Ανατρέψαμε τους καπιταλιστές και τους βγάλαμε από το σβέρκο μας. Έχουμε στα χέρια μας την παραγωγική βάση και τις παραγωγικές δυνατότητες της χώρας. Διαλύσαμε το κράτος τους. Και τώρα τι; Δεν υπάρχει οδικός χάρτης. Λίγοι έφτασαν ως εκεί! Οι Μπολσεβίκοι για να χαράξουν τις κατευθυντήριες γραμμές τους στηρίχτηκαν στην Παρισινή Κομμούνα. Οι Κουβανοί στην εμπειρία της νεαρής σοβιετικής ένωσης.
Επιγραμματικά, τα συμπεράσματα του Τσε που καταγράφονται στο έργο του αυτής της περιόδου:
- Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού ξεκινά με την κατάληψη της εξουσίας, την κατάργηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και το πέρασμα των παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας στα χέρια των του οργανωμένου λαού – δηλαδή των εργατών, σε συμμαχία με τους φτωχούς αγρότες και τα φτωχά στρώματα των μικροαστών των πόλεων που τους ακολουθούν.
- Η εθνικοποίηση των τραπεζών, των ΔΕΚΟ και της βιομηχανικής βάσης, μαζί με την κοινωνικοποίηση της γης καθιστά δυνατό τον οικονομικό σχεδιασμό. Ο οικονομικός σχεδιασμός είναι η ραχοκοκαλιά της νέας οικονομίας.
- Εγγύηση ότι η σχεδιασμένη οικονομία θα υπηρετεί τις ανάγκες των μέχρι τότε εκμεταλλευομένων μαζών και θα στοχεύει στη βελτίωση της θέσης τους από κάθε άποψη είναι η ποικιλόμορφη οργάνωση των ίδιων των μαζών, μέσα από το κομμουνιστικό τους κόμμα καθώς και τις άγρυπνες μαζικές οργανώσεις τους. Ένα κόμμα της εργατικής πρωτοπορίας με εσωτερική δημοκρατία που να βρίσκεται στον αντίποδα του σεχταρισμού και της γραφειοκρατίας (πράγματα που πάνε μαζί). Ένα κόμμα που είναι ασπίδα απέναντι στα προνόμια. Ένα κόμμα που καθοδηγεί ολοένα ευρύτερα στρώματα της τάξης μας ώστε να ασκούν ολοένα μεγαλύτερο έλεγχο στην πολιτική πορεία, καθώς και στη διοίκηση του κράτους και της οικονομίας. Βέβαια σε τελική βέβαια ανάλυση, εγγύηση για την έκφραση της μαζικής λαϊκής θέλησης είναι ο ένοπλος λαός.
- Ο Τσε τόνιζε ότι η οικονομική ανάπτυξη στον σοσιαλισμό είναι τελικά έργο συνειδητών ανδρών και γυναικών και όχι ενός επιτελείου τεχνοκρατών που «φροντίζει πριν από εμάς για εμάς». Η δε ανάπτυξη του αλληλέγγυου ανθρώπου δεν περιμένει. Συμβαδίζει και συνοδεύει την ανάπτυξη της νέας κοινωνίας από την πρώτη στιγμή.
- Τόνιζε ότι ο νόμος της αξίας – ο νόμος της αγοράς – δεν μπορεί να παίζει τον πρωτεύοντα ρόλο στη λήψη οικονομικών αποφάσεων. Ο πρωταρχικός ρόλος ανήκει στην αλληλεγγύη.
- Μια σοσιαλιστική επανάσταση δίνει για πρώτη φορά στον εργαζόμενο λαό την ευκαιρία να πάψει να είναι τυφλό υποχείριο των οικονομικών νόμων που μας πουλούν, μας αγοράζουν, και καθορίζουν τις συνθήκες ζωής και εργασίας μας, τις κοινωνικές σχέσεις γενικότερα. Αυτή είναι η ουσία της.
- «Ο κομμουνισμός» έλεγε «είναι ένα φαινόμενο συνείδησης και όχι μόνο παραγωγής ... Δεν μπορείς να φτάσεις στον κομμουνισμό με την απλή μηχανική συσσώρευση ποσοτήτων προϊόντων που τίθενται στη διάθεση του λαού ... δεν μπορούμε να φτάσουμε αν ο άνθρωπος δεν είναι συνειδητός. Δηλαδή , εάν δεν αποκτά μια νέα συνείδηση απέναντι στην κοινωνία.»
- Ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να οικοδομηθεί με τις καπιταλιστικές μεθόδους του καρότου και του μαστίγιου αλλά με την αυξανόμενη χρήση κοινωνικών κινήτρων και την απόσπαση όλο και περισσότερης κοινωνικά χρήσιμης εργασίας από τη μισθωτή σχέση. Έτσι γινόμαστε ολοένα λιγότερο δούλοι και περισσότερο άνθρωποι. Η οργανωμένη, παραγωγική εθελοντική εργασία γίνεται «σχολείο για τον σοσιαλισμό» θα πει ο Τσε (Σος. Και ανθρ. στην Κούβα).
Όλα όσα έγραψε και εφάρμοσε ο Τσε καταδεικνύουν τον πολιτικό, στην ουσία, χαρακτήρα των αποφάσεων που κινούν τη μετάβαση – πέρα από τη στενή έννοια της οικονομίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Τσε δεν καταπιάστηκε με «πεζά» θέματα όπως: πώς πρέπει να καθορίζονται οι τιμές των προϊόντων και οι μισθοί; Πώς εκπαιδεύονται στελέχη ικανά να διοικήσουν τη σοσιαλιστική επιχείρηση; Πάνω σε ποιες αρχές οφείλουν να οικοδομούνται οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ των χωρών που έχουν ανατρέψει τον καπιταλισμό ώστε να ανεβεί το βιοτικό επίπεδο του λαού στις πρώην αποικίες; (Βλ. βιβλίο Ταμπλάδα.)
Από την εποχή του Τσε μέχρι σήμερα, η Κούβα, που ξεκίνησε ως μια μισο-αποικία των ΗΠΑ κατάφερε να θέσει τα θεμέλια μιας σοσιαλιστικής οικονομίας και ενός σοσιαλιστικού ήθους.
- Όλα αυτά σε έναν κόσμο όπου καμία άλλη χώρα από το 1959 και μετά δεν κατάφερε να ανατρέψει τον καπιταλισμό και να τραβήξει τον κουβανικό δρόμο.
- σε μια χώρα που αντιμετωπίζει τον οικονομικό στραγγαλισμό των ΗΠΑ, και βρίσκεται στο στόμα του λύκου για πάνω από μισόν αιώνα
- και σήμερα αντιμετωπίζει, όπως όλοι μας, τις επιπτώσεις της βαθύτερης από τη δεκαετία του 1930 καπιταλιστικής οικονομικής κάμψης.
Να θυμηθούμε ότι, χωρίς τις πολιτικές, στην ουσία τους, κατακτήσεις αυτές, η Κούβα θα είχε υποκύψει στην Ουάσιγκτον μέσα στην Ειδική Περίοδο τη δεκαετία του 1990 – περίοδο καταβαράθρωσης των εμπορικών της συναλλαγών που ήρθε με τη διάλυση της ΕΣΣΔ.
Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε αυτό το κατόρθωμα χωρίς τους όρους που έθεσε ο Τσε: Ξεκίνα με τον σχεδιασμό που προτάσσει τις ανάγκες τις συντριπτικής πλειονότητας του λαού. Με την εθελοντική εργασία και τα ηθικά κίνητρα στην εργασία στο εσωτερικό της χώρας αλλά και διεθνώς οι μάζες θα αναπτύξουν τις αναγκαίες δεξιότητες αλλά κυρίως το ήθος για να διοικήσουν. Το προλεταριακό κόμμα και οι μαζικές οργανώσεις διασφαλίζουν τον ταξικό χαρακτήρα της πορείας:
Μέσα στην τρικυμία οικονομικών κρίσεων, επαναστατικών ευκαιριών και πολέμων διορθώνουν και προχωρούν.
Δεν μιλάμε για τη δεκαετία του 1960 με μαυρόασπρες εικόνες. Μιλάμε για το σήμερα. Στην πρόσφατη μαζική λαϊκή κινητοποίηση για την αντιμετώπιση του Τυφώνα Ίρμα είδαμε για άλλη μια φορά όλα τα στοιχεία που ανάφερα προηγουμένως. (Σχεδιασμός + εθελοντική εργασία + ηθικά κίνητρα + επαναστατικό προλεταριακό κόμμα και μαζικές οργανώσεις + διεθνισμός)
Αν δεν αναλύσουμε με τη σειρά μας τις εμπειρίες της κουβανικής επανάστασης, ο σοσιαλισμός, από ανάγκη και στόχος, ναι, γίνεται ουτοπία άπιαστη. Και την επανάσταση την κάνουν μόνο σούπερ ήρωες, και όχι εμείς που την έχουμε ανάγκη. Καθίστε πάλι στον καναπέ, όσο έχετε καναπέ, να κλαίτε τη μοίρα σας - καλύτερη μοίρα δεν έχει. Χειρότερη μοίρα δεν υπάρχει. Χωρίς τη μελέτη αυτών των ζωντανών εμπειριών, από τους συναγωνιστές μας στην Κούβα που σήμερα αντιστέκονται και οικοδομούν, αφοπλιζόμαστε.
Όπως ο Φιντέλ στα μέσα της δεκαετίας του 1980 είχε συστήσει σε όλους να μελετήσουν την πολιτική οικονομία του Τσε καθώς διαλυόταν η ΕΣΣΔ έτσι και εμείς σήμερα λέμε με τη σειρά μας: Μελετήστε τον Τσε, σταθείτε πλάι στην Κούβα και μάθετε όσο περισσότερα γίνεται από αυτή τη ζωντανή επανάσταση που όλοι μας έχουμε την τύχη και την ευκαιρία να μπορούμε να αγγίξουμε.