Νατάσα Τερλεξή
Το 2009 στην Ελλάδα μια μικρή ομάδα συναγωνιστών, αλληλέγγυων με την Κούβα, έθεσε σαν στόχο να καταλάβουμε καλύτερα τις καταβολές της επανάστασής της. Ξετυλίγοντας το νήμα από τα λεγόμενα του Φιντέλ ότι ο Μαρτί ήταν ο ηθικός αυτουργός της επίθεσης στον στρατώνα της Μονκάδα το 1953 καθώς και του Τσε ότι οι νεαροί Κουβανοί επαναστάτες βρήκαν τον δρόμο προς τον Μαρξ διά μέσου του Μαρτί, οδηγηθήκαμε στα γραπτά του μεγάλου αυτού λατινοαμερικανού. Κάναμε μια επιλογή και ξεκινήσαμε να μεταφράζουμε μια μικρή αντιπροσωπευτική συλλογή των έργων του Αποστόλου της κουβανικής σοσιαλιστικής επανάστασης.
Στην προσπάθειά μας αυτή, που ολοκληρώθηκε με τη δημοσίευση του Η δική μας Αμερική και την ίδρυση του Πολ. Συλλ. «Χοσέ Μαρτί», είχαμε την αμέριστη βοήθεια της τότε μορφωτικής ακόλουθου της κουβανικής πρεσβείας, Άνα Ρόσα Ρόχας. Καθώς αναμετριόμασταν με την απόδοση των πυκνών νοημάτων του Μαρτί, μας έφτασε ένα απρόσμενο μήνυμα από τον Αρμάντο: Είχε μάθει για την πρόθεσή μας να δημοσιεύσουμε έργα του Μαρτί στη μακρινή Ελλάδα και σύντομα θα μας έστελνε έναν πρόλογο για την ελληνική έκδοση.
Η σημασία που απέδιδε ακόμα και στο μικρό δικό μας εγχείρημα μας ενέπνευσε να συνεχίσουμε. Μας συνεπήρε η συνέχεια και η συνέπεια λόγων και έργων από τον Μαρτί ως τον Φιντέλ, η ζωντανή συνέχεια του κουβανικού αγώνα για τη θεμελίωση μιας κοινωνίας άξιας του ανθρώπου, μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας, καθώς και η αφοσίωση του Χαρτ στη μεταλαμπάδευση των διαχρονικών τους διδαγμάτων.
Από την παράδοση του Μαρτί, θα γράψει ο Χαρτ, «προκύπτει η έμφαση που δίνουμε στον μετασχηματισμό του ανθρώπου μέσα από τη μόρφωση και μέσα από την ικανότητά του για συλλογική δουλειά και μελέτη. Η συλλογικότητα είναι το μοναδικό μυστικό των ανθρώπων και των λαών και η εγγύηση της ελευθερίας τους. ... Σήμερα συντελείται σε παγκόσμια κλίμακα μια κοινωνικοοικονομική ανακατάταξη με τεράστιες επιπτώσεις στο αστικό ιμπεριαλιστικό σύστημα. Πρόκειται για κάτι που έχει καταδείξει ο Φιντέλ και αναγνωρίζουν οι σημαντικότεροι οικονομολόγοι του κόσμου. Ο προκλήσεις αυτές μάς υποχρεώνουν να εξετάσουμε με όλη τη διεξοδικότητα που επιβάλλει ο 21ος αιώνας τα ιδεολογικά και πολιτιστικά ζητήματα που ύστερα από είκοσι αιώνες ιστορίας εκκρεμούν ακόμα»...
Αποχαιρετώντας τον Αρμάντο Χαρτ σας προσκαλούμε να διαβάσετε τον πρόλογο αυτό με μια νέα ματιά. Μια ματιά που κοιτά πέρα από το κοινωνικό, οικονομικό αλλά και ηθικό αδιέξοδο της Ελλάδας της καπιταλιστικής κρίσης προς τις δυνατότητες που φωτίζει το ζωντανό παράδειγμα της Κούβας.
Λίγα λόγια για τον Αρμάντο Χαρτ
Ο Χαρτ υπήρξε επικεφαλής της παράνομης δουλειάς στις πόλεις της Κούβας που τροφοδοτούσε το υπό την ηγεσία του Φιντέλ Κάστρο αντάρτικο της Σιέρα Μαέστρα και διέδιδε το απελευθερωτικό μήνυμά του. Φυλακίστηκε τρεις φορές από το καθεστώς του δικτάτορα Μπατίστα. Μέσα από τα πολύτιμα γραπτά του της δεκετίας του 1950 ζωντανεύει η μαζική συμμετοχή της νεολαίας και των εργαζομένων στα αστικά κέντρα της Κούβας στον αντιδικτατορική αγώνα.
Την επαύριο τη νίκης του 1959 βρέθηκε στο επίκεντρο των τιτάνιων προσπαθειών της επανάστασης να θεμελιώσει στην υπανάπτυκτη από την αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό αυτή χώρα την παιδεία σε νέες βάσεις. Στο πνεύμα του Χοσέ Μαρτί και της αντίληψής του ότι «η παιδεία ελευθερώνει», τέθηκε επικεφαλής της καμπάνιας που, μέσα σε έναν χρόνο και με τη συμβολή 100 000 εθελοντών, εξάλειψε τον αναλφαβητισμό στην Κούβα. Ως ο νεότερος υπουργός της επαναστατικής κυβέρνησης υπό τον Φιντέλ Κάστρο πρωτοστάτησε στη θεμελίωση ενός νέου εκπαιδευτικού συστήματος με τη συμβολή των οργανώσεων γυναικών, των συνδικάτων και άλλων μαζικών φορέων εργατών και αγροτών. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που έως σήμερα είναι στην υπηρεσία των παραγωγικών και πολιτιστικών αναγκών της συντριπτικής πλειονότητας του λαού. Θεμελιώθηκε ένα σχολείο-φορέας πολιτισμού, όπου οι άνθρωποι του μόχθου γίνονται ολοένα περισσότερο ικανοί να διευθύνουν οι ίδιοι την κοινωνία.
Μαζί με τον Φιντέλ και τον Τσε, ο Αρμάντο βρέθηκε στο επίκεντρο των νικηφόρων προσπαθειών της νεαρής επανάστασης να θωρακίσει το νεοσύστατο ΚΚ Κούβας από τον σεχταρισμό, τη γραφειοκρατία και τα προνόμια. Διετέλεσε οργανωτικός γραμματέας του κόμματος 1965-1970.
Ανέλαβε ως υπουργός Πολιτισμού όταν σχηματίστηκε το υπουργείο αυτό το 1976, αναβαθμίζοντας τον ρόλο της τέχνης ως μορφής έκφρασης, συμμετοχής και διαμόρφωσης σοσιαλιστικής συνείδησης με πρωταγωνιστή τον λαό. Το εκπαιδευτικό σύστημα της Κούβας και η πολιτιστικοί θεσμοί συνδέονται άρρικτα μεταξύ τους. Αναπτύσσονται και εξακολουθούν να διαπνέονται από τις ιδέες του Μαρτί: καθολική πρόσβαση στον παγκόσμιο πολιτισμό και στην επιστημονική εκπαίδευση, σεβασμός στην παναμερικανική πολιτιστική κληρονομιά, σύνδεση της παιδείας με την εργασία, εφ’ όρου ζωής εμπλοκή στη μάθηση.
Ο Χαρτ παρέμεινε υπουργός Πολιτισμού έως το 1997, όταν ίδρυσε και προέδρευσε του Προγράμματος Μαρτί και έγινε πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρίας Χοσέ Μαρτί.
